Khởi đầu là tâm
Cư sĩ Nguyên Giác
Lời ngắn gọn về giáo pháp nhà Phật, có
lẽ nên gọi đơn giản là “pháp tu tâm.” Và
ngay cả, nếu có nhiều cách trình bày
ngắn gọn khác, theo diễn giải của từng
vị Thầy, nhưng chắc chắn vẫn không thể
lìa tâm mà nói.
Đức Đạt Lai Lạt Ma đời thứ 14 cũng từng
nói, “Đây là tôn giáo đơn giản của tôi.
Không cần ngôi chùa nào; không cần triết
lý phức tạp nào. Chính bộ óc chúng tôi,
quả tim chúng tôi là ngôi chùa của chúng
tôi; triết lý [chúng tôi] là từ bi.”
(This is my simple religion. There is no
need for temples; no need for
complicated philosophy. Our own brain,
our own heart is our temple; the
philosophy is kindness.)
Như thế, khởi đầu phải là tâm. Nghĩa là,
trước tiên phải từ nơi các hoạt động của
tâm mà tu, phải thanh tịnh trước tiên là
từ nơi niệm, suy nghĩ, nhận thức, lý
luận, cảm xúc, tưởng tượng, ước mơ, ý
chí...
Bởi vậy, khởi đầu trong Kinh Pháp Cú là
lời Phật giảng về tâm. Từ đây sẽ là nền
tảng cho mọi pháp tu về sau. Bản dịch
của Hòa Thượng Thích Minh Châu về bài kệ
đầu tiên này là:
“Ý dẫn đầu các pháp,
Ý làm chủ, ý tạo;
Nếu với ý ô nhiễm,
Nói lên hay hành động,
Khổ não bước theo sau,
Như xe, chân vật kéo.” (Kinh Pháp Cú,
Phẩm I)
Nghĩa là, tất cả các pháp đều chiêu khởi
từ tâm.
Truyện tích ghi lại trong tập “The
Dhammapada: Verses and Stories” (nguồn:
www.tipitaka.net), rằng khi Đức Phật
ngụ ở tu viện Jetavana ở Savatthi, đã
nói lên bài kệ này để giải thích về
Trưởng Lão Cakkhupala, một vị A La Hán
mù.
Một đêm, ngài Cakkhupala trong khi thiền hành đã sơ ý giẫm chết một số côn trùng. Buổi sáng, một số thầy tỳ kheo tới thăm trưởng lão, gặp côn trùng chết, mới suy nghĩ xấu về trưởng lão, và kể lại với Đức Phật. Đức Phật hỏi họ, có phải họ thấy Trưởng Lão Cakkhupala giết côn trùng không. Khi họ nói không thấy, Phật mới đáp, “Cũng như quý thầy không thấy trưởng lão đó sát sanh, vị trưởng lão đó cũng đã không thấy là tự mình đạp chết côn trùng. Thêm nữa, vì Cakkhupala đã chứng quả A La Hán, nên không thể có ý định sát sanh, và do vậy không có tội.”
Khi được hỏi vì sao Cakkhupala bị mù,
mặc dù là một vị A La Hán, Phật mới kể
rằng Cakkhupala là một y sĩ trong một
tiền kiếp. Một phụ nữ bệnh mắt, có hứa
là nếu chữa, cô và các con sẽ làm nô lệ
cho y sĩ này. Nhưng khi mắt chữa lành
xong, cô sợ là cô và các con sẽ làm nô
lệ như lời hứa, mới nói là mắt cô đang
tệ hại thêm. Vị y sĩ biết cô nói dối,
mới đưa thêm thuốc xức mới để làm cô mù
mắt luôn. Vì làm ác như thế, y sĩ này đã
bị mù mắt trong nhiều kiếp về sau. Kể
xong, Phật đọc bài kệ trên. Nghe xong,
ba mươi ngàn tỳ kheo đồng chứng quả A
La Hán.
Như thế, tâm đã khởi lên nghiệp và từ đây dẫn tới thế giới chúng ta đang thọ dụng. Ngắn gọn, tất cả các cảnh hôm nay là sinh khởi do nhân kiếp trước. Tất cả các pháp chúng ta thọ nhận đều từ tâm sinh khởi. Đó là lý do, khởi đầu Kinh Pháp Cú, Phật dạy là phải tin sâu nhân quả. Vì cảnh khổ đều từ tâm dẫn tới, và như thế, diệt khổ phải từ tâm mà tu mới là tận gốc. Tất cả không lìa nhân quả mà có.
Một điều ghi nhận, rằng một số vị Thầy
có vẻ tránh nói tới nhân quả ba đời mà
chỉ ưa nói tới an trú hiện tại, tránh
nói tới “khổ” mà chỉ ưa nói tới “lạc,”
tránh nói tới làm tâm lìa gốc ô nhiễm mà
chỉ ưa nói tới hãy cảm nhận lạc thọ của
thân tâm hiện nay.
Do vậy, khi nào hết nghiệp cõi người, và
có tâm tương ưng với cõi trời, chúng ta
có thể thấy cõi trời hiện ra. Như trường
hợp ngài Dipa Ma (1911 - 1989), nguyên
học Thiền Minh Sát từ Miến Điện và sau
đã đi dạy nhiều nơi trên thế giới --
được kể trong sách “Knee Deep In Grace:
The Extraordinary Life and Teaching of
Dipa Ma” (sưu khảo của Amy Schmidt, bản
Việt ngữ là “Ngập Sâu Trong Ân Sủng:
Cuộc đời ly kỳ và Giáo pháp của Nữ Thiền
sư Dipa Ma,” do Thiện Nhựt phỏng dịch).
Do vậy, các pháp không lìa tâm mà có. Thế giới này hiện ra với chúng ta là qua chúng ta nhận biết – vì chúng ta đang nhìn, nghe, ngửi, nếm, suy nghĩ, cảm thọ... Tâm chúng ta như tấm kính lớn, trong đó thế giới hiện ra. Mặt trời, mặt trăng, nhà cửa, núi, sông, vân vân hiện ra là qua nhận biết của chúng ta. Tiếng chim, tiếng suối reo, tiếng người, vân vân là hiện lên trong nhận biết cuả chúng ta. Và toàn bộ thế giới, là từ nghiệp mà hiện ra với thân ngũ uẩn này của chúng ta. Thế nên, Đức Phật mới đọc bài kệ, khởi đầu Kinh Pháp Cú, rằng, “Ý dẫn đầu các pháp...” Ý, hay tâm, là mẹ của các pháp, và cần được giữ cho trong sạch.
Đó là lý do Đức Phật tóm gọn giáo pháp
của Ngài bằng bài kệ:
“Không làm mọi điều ác,
Thành tựu các hạnh lành,
Tâm ý giữ trong sạch,
Chính lời chư Phật dạy.” (Pháp Cú. 183)
Pháp tu “giữ tâm ý trong sạch” có thể
thực hiện ngay trong đời thường của
chúng ta. Trong khi đi, đứng, nằm, ngồi
và trong mọi việc làm trong đời thường,
chúng ta chỉ cần nhìn thấy tâm ý của
mình lúc nào cũng “tỉnh giác và lặng lẽ.”
Với thời gian, tâm sẽ thuần thục. Bạn có
thể thử quan sát tâm ý mình như thế.
Và sẽ thấy gần như là tức khắc, cảm giác hạnh phúc sẽ hiện ra ngay trên thân tâm của bạn, khi hơi thở dịu dàng hơn, và khi tâm ý bắt đầu tỉnh giác và lặng lẽ. Từ sáng đến tối, hãy quan sát như thế.
